Motywowanie i zarządzanie zmianą

Nazwa ćwiczenia: Dynamika zmiany

Cele ćwiczenia:

• zwiększenie wiedzy na temat dynamiki indywidualnych reakcji na zmiany,
• wypracowanie rozwiązań ułatwiających przezwyciężenie trudności i utrzymanie motywacji w procesie zmiany.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące poznają model reakcji na zmiany i indywidualne wzorce reagowania na zmiany. Zwiększą świadomość odnośnie swych indywidualnych reakcji na zmiany oraz poznają sposoby utrzymywania motywacji w trudnych momentach.

Czas: 120 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, papier do flipchartu, kolorowe flamastry, kartki formatu A4 dla każdej osoby uczestniczącej, materiał trenerski Model reakcji na zmianę.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę w parach, organizacja sali umożliwiająca pracę w mniejszych zespołach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca w parach, praca w małych zespołach, praca na forum, miniwykład.

Instrukcja:

Krok 1: Poproś osoby uczestniczące, aby swobodnie dobrały się w pary. Rozdaj każdej osobie kartkę formatu A4.

Krok 2: Zachęć uczestniczki/uczestników szkolenia do przypomnienia sobie znaczącej zmiany, jakiej dokonali/dokonały w swoim życiu. Ważne, aby zmiana ta była już zakończona. Może być to zarówno zmiana zaplanowana i mocno oczekiwana, jak i zmiana, którą w jakiś sposób wymusiły czynniki zewnętrzne. Każda z osób w parze ma zadanie uważnie wysłuchać historii zmiany drugiej osoby z pary oraz zanotować, jakie emocje, myśli i działania pojawiały się: w pierwszych dniach zmiany, po upływie 1‑2 miesięcy (ewentualnie dłuższego lub krótszego przedziału czasowego – chodzi o moment mniej więcej w połowie procesu zmiany) oraz po upływie roku lub kilku lat od zmiany. Dla ułatwienia, wypisz powyższą instrukcję na kartce do flipchartu i powieś w miejscu widocznym dla wszystkich osób. Aby zwiększyć komfort rozmów, możesz uprzedzić osoby uczestniczące, że nie będą prezentować całych historii na forum grupy, a jedynie zanotowane reakcje na poszczególne etapy zmiany. Obie osoby w parze po kolei będą w roli osoby opowiadającej i słuchającej-notującej.

Krok 3: Przygotuj na flipcharcie tabelę z określonymi w instrukcji perspektywami czasowymi. Poproś każdą z osób o zasygnalizowanie, jakiego rodzaju zmiana była opisywana oraz o przedstawienie reakcji dla każdego z etapów. Zapisz na flipcharcie pojawiające się kluczowe hasła charakterystyczne dla poszczególnych przedziałów czasowych.

Krok 4: Zachęć osoby uczestniczące do podzielenia się swoimi refleksjami związanymi z reagowaniem na zmianę. Moderuj dyskusję grupową w oparciu o poniższe pytania:

• Jakie podobieństwa w reakcjach na poszczególnych etapach zmiany zauważacie w poszczególnych historiach?
• Jakie różnice w reakcjach na poszczególnych etapach zmiany zauważacie w poszczególnych historiach?
• Od czego zależy rodzaj tych reakcji i ich nasilenie?
• Co wpłynęło na to, że wasze negatywne nastawienie do zmiany zmieniło się w pozytywną ocenę siebie i efektów zmiany?
• Jakie dostrzegacie swoje indywidualne wzory reagowania na zmianę?
• Na jakim etapie motywacji jesteście obecnie w swoich indywidualnych projektach zmiany?
• Jakie widzicie podobieństwa i różnice osobistych doświadczeń w stosunku do faz ujętych w modelach zmiany?
• Jak możecie wykorzystać wiedzę o dynamice reakcji na zmianę, planując swoje osobiste zmiany?

Wnioski grupowe możesz uzupełnić o krótką prezentację modeli reakcji na zmianę prezentowanych w literaturze. Pomocny będzie dla Ciebie także materiał trenerski Model reakcji na zmianę. W ramach omawiania tego kroku zwróć uwagę na przewidywane obniżenie motywacji i spadek pewności siebie na tym etapie zmiany, kiedy następuje konfrontacja planów z realiami otoczenia.

Krok 5: Podziel osoby uczestniczące na 3- lub 4-osobowe zespoły. Każdemu zespołowi rozdaj kartki do flipchartu oraz kolorowe flamastry. Poproś zespoły o wypracowanie konkretnych propozycji rozwiązań, jakie mogą wykorzystywać, aby utrzymywać swoje działania związane z wdrażaniem zmiany w momencie spadku swojego zaangażowania.

Krok 6: Zaproś poszczególne zespoły do prezentacji na forum wypracowanych rozwiązań. Po zakończeniu części prezentacyjnej zachęć osoby uczestniczące do dalszej dyskusji:

• Jak można pogrupować wypracowane przez was rozwiązania?
• Które z tych rozwiązań są uniwersalne, a które wydają się wam zależne od specyfiki sytuacji?
• Które rozwiązania wydają się wam najskuteczniejsze? Dlaczego?
• Od czego zależy skuteczność tych rozwiązań?

Krok 7: Na koniec zachęć każdą osobę uczestniczącą do wyboru dwóch rodzajów rozwiązań spośród tych, które były prezentowane wcześniej na forum. W pierwszej kolejności ma być to rozwiązanie, które dana osoba już testowała i w jej przypadku okazało się skuteczne. Zachęć także do wyboru rozwiązania, którego osoba ta jeszcze nie próbowała, a które wydaje się jej pomocne lub adekwatne do jej sposobu reagowania na zmiany i które chciałaby wykorzystać w przyszłości.

Podsumowanie ćwiczenia:

W ramach podsumowania całego ćwiczenia zachęć osoby uczestniczące do podzielenia się swoimi refleksjami z tego doświadczenia. Możesz uzupełnić wypracowane przez osoby uczestniczące propozycje strategii utrzymywania motywacji o dodatkowe przykłady narzędzi lub technik z różnych obszarów (radzenia sobie ze stresem, eliminowania negatywnych przekonań, technik związanych z zarządzaniem sobą w czasie, techniki małych kroków itp.). Zwróć uwagę na to, że w skutecznym planowaniu zmiany mają znaczenie nie tylko jasna wizja, wynikający z niej cel, strategia i plan osiągnięcia celu, ale też strategia utrzymania motywacji i zaangażowania w procesie zmiany. Jeżeli uczestniczki/uczestnicy szkolenia przygotowują się do zmian, których się obawiają lub doświadczyli niedawno negatywnych i niezależnych od siebie zmian – możesz skoncentrować się na podkreśleniu czasowych zmian w ocenie efektów zmiany oraz umiejętności wyciągania pozytywnych wniosków i pozytywnego przewartościowywania takich doświadczeń.

Wskazówki dla trenerki/trenera:

W trakcie tej sesji zwróć uwagę, czy wypowiedzi uczestniczek/uczestników koncentrują się na obszarach i tematach, na które mają wpływ. Ważne, aby uniknąć koncentrowania się na trudnych, zewnętrznych czynnikach, które wpływały na doświadczane zmiany, stanowiły bariery itp. Podkreślaj osobiste sukcesy w zakresie zarządzania swoimi reakcjami na zmiany.

Nazwa ćwiczenia: Analiza Pola Sił

Cel ćwiczenia:

• dostarczenie osobom uczestniczącym umiejętności wykorzystywania Analizy Pola Sił w planowaniu swojej zmiany.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące dowiedzą się, jak wykorzystywać Analizę Pola Sił w planowaniu zadań prowadzących do realizacji ich celów. Poznają również przykładowe sposoby wzmacniania czynników wspierających zmianę i osłabiania czynników ją hamujących.

Czas: 90 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, kartki do flipchartu, kolorowe flamastry, materiał trenerski Analiza Pola Sił.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę w mniejszych zespołach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca w małych zespołach, praca na forum, burza mózgów, miniwykład.

Instrukcja:

Krok 1: Przedstaw osobom uczestniczącym koncepcję Kurta Lewina i wynikający z niej diagram Analizy Pola Sił. Możesz skorzystać tutaj z materiału trenerskiego Analiza Pola Sił. Zwróć uwagę przede wszystkim na założenia dotyczące mechanizmów: zwiększasz nacisk – zwiększasz opór oraz wynikającą z tego koncepcję równoległej analizy czynników wspierających i hamujących planowaną zmianę. Sprawdź, czy zaprezentowana teoria i model są zrozumiałe, czy nie ma żadnych pytań.

Krok 2: Podziel osoby uczestniczące na 3- lub 4-osobowe zespoły. Każdemu zespołowi rozdaj kartki do flipchartu oraz kolorowe flamastry. Zaproś osoby uczestniczące do tego, aby w ramach pracy w zespołach krótko opowiedziały sobie o planowanych przez siebie w najbliższym czasie zmianach, które chciałyby wdrożyć.

Krok 3: Poproś, aby każdy z zespołów wybrał przykład jednej z osób z zespołu, który będzie przedmiotem ich analizy.

Krok 4: Poproś zespoły o opracowanie Analizy Pola Sił w odniesieniu do wybranych przykładów. Analiza ta ma być dokonana według następujących wytycznych:

1. W górnej części kartki należy wypisać cel, jaki ma być osiągnięty (jaki jest przedmiotem analizy).
2. Kartkę należy podzielić na 2 części: siły wspierające i siły hamujące.
3. Z jednej strony kartki należy wypisać wszystkie siły wspierające realizację planowanego celu, z drugiej zaś – siły hamujące. W obydwu przypadkach mogą to być zarówno czynniki zewnętrzne i wewnętrzne.
4. Należy wybrać 4-5 czynników, które zdaniem grupy mają największą siłę oddziaływania na realizację wybranego celu.

Krok 5: Zaproś zespoły do podzielenia się na forum wynikami swojej pracy. Zaproś też do zgłaszania inspiracji pracą innych zespołów (uzupełnienie list, zmiana priorytetów itp.).

Krok 6: Poproś zespoły o wymianę kartek z wynikami prac. Wymiana ta następuje zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Każdy zespół – dla wybranych przez poprzedni zespół priorytetowych czynników wspierających i hamujących – ma za zadanie wypracować listę pomysłów odnośnie tego, jak wzmacniać siły wspierające oraz jak osłabiać siły hamujące.

Krok 7: Zaproś poszczególne zespoły do zaprezentowania na forum wypracowanych przez siebie rozwiązań. Zachęcaj osoby uczestniczące do komentowania przedstawianych prac. Dopytaj także osoby będące autorkami lub autorami zmian o ich refleksję oraz wnioski, które pojawiły się po usłyszeniu czynników, które mogą mieć największą siłę oddziaływania na realizację celu.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Jakie kryteria wyboru kluczowych czynników hamujących zostały zastosowane w zespołach?
• Jakie kryteria wyboru kluczowych czynników wspierających zostały zastosowane w zespołach?
• Które z rozwiązań wydają się wam najciekawsze?
• Które z rozwiązań wydają się wam najbardziej przydatne?
• W jakich sytuacjach zastosowanie Analizy Pola Sił może być przydatne?

Podsumowanie ćwiczenia:

W ramach posumowania całego ćwiczenia zachęć osoby uczestniczące do refleksji nad osobistymi inspiracjami w zakresie analizowanych przypadków zmiany oraz nad możliwościami zastosowania Analizy Pola Sił w planowaniu ich osobistych zmian. Sprawdź, czy dla wszystkich osób zrozumiała jest różnica między działaniami wzmacniającymi siły wspierające a osłabiającymi siły hamujące. W wypracowanych rozwiązaniach nie powinny być wskazane te same działania po obu stronach kartki. Pamiętaj, że w pracy na realnych przykładach osób uczestniczących ważne jest szczególne zadbanie o możliwość ustosunkowania się autorek/autorów przypadków do wypracowanych propozycji. To one/oni znają szczegóły sytuacji i mają do niej określony stosunek emocjonalny. Zadbaj też o to, aby przy prezentacjach rozwiązań nie pojawiły się próby wywierania presji na autorkach/autorach pomysłów (na przykład poprzez silnie nakazowe lub oceniające komunikaty).

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Analiza realnych celów, jakie chcą realizować poszczególne osoby uczestniczące, umożliwia wypracowanie konkretnych indywidualnych rozwiązań do wdrożenia oraz zwiększenie motywacji do pracy nad realnymi przypadkami konkretnych osób. Jeśli jednak w grupie nie ma wystarczającej swobody w dzieleniu się osobistymi celami lub ze względów edukacyjnych zależy ci na wypracowaniu zróżnicowanych rozwiązań – możesz po podzieleniu osób uczestniczących na małe zespoły rozdać każdemu z zespołów gotowy opis zmiany planowanej przez fikcyjną postać i celu, jaki chce ona zrealizować (studium przypadku).

Nazwa ćwiczenia: Mój opór

Cele ćwiczenia:

• pogłębienie rozumienia przyczyn i objawów oporu ludzi w stosunku do zmian,
• zwiększenie wiedzy na temat planowania zmiany w sposób minimalizujący opór otoczenia.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące poznają najczęstsze przyczyny reakcji oporu na zmianę oraz zasady konstruktywnego reagowania na obiekcje, jakie mogą spotkać ich ze strony osób zaangażowanych w proces zmiany.

Czas: 90 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, kartki do flipchartu, kolorowe flamastry.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę w mniejszych zespołach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca w małych zespołach, praca na forum.

Instrukcja:

Krok 1: Podziel osoby uczestniczące na 4-osobowe zespoły. Każdemu z zespołów rozdaj kartki do filpchartu oraz kolorowe flamastry. Poproś każdą z osób uczestniczących o to, aby przypomniała sobie sytuacje, w których proponowano jej jakąś zmianę, a które zarazem wywołały jej silny opór. Mogą być to sytuacje zarówno z życia osobistego, jak i zawodowego. Zachęć, aby każda z osób uczestniczących spróbowała przypomnieć sobie więcej niż jedną taką sytuację. Poproś, aby w zespołach opowiedziano sobie przywołane z pamięci sytuacje. Zadaniem pozostałych osób z zespołu jest – dzięki uważnemu słuchaniu i dopytywaniu – zapisanie na kartce do flipchartu (w odniesieniu do poszczególnych historii):

• sytuacji, jakie wywołały opór,
• elementów tej sytuacji, które były kluczowe dla wywołania oporu,
• emocji i myśli, jakie pojawiły się w wyniku tej sytuacji,
• zachowań, jakie były manifestacją tych myśli i emocji,
• potrzeb, wartości, jakie zostały naruszone w wyniku tej sytuacji.

Krok 2: Zaproś zespoły do zaprezentowania na forum wyników swojej pracy.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Jakie podobieństwa dostrzegacie w sytuacjach, które przywoływaliście/przywoływałyście?
• Jakiego rodzaju są to podobieństwa?
• Jakie emocje i myśli najczęściej pojawiały się w tych historiach jako kluczowe czynniki wywołujące opór?
• Czy pojawiły się przykłady, w których te same emocje lub potrzeby wywoływały różne zachowania?
• Czy te same wynikające z oporu zachowania bywały powodowane różnymi potrzebami i emocjami?
• Czego potrzebowałyście/potrzebowaliście w tych sytuacjach, aby zmniejszyć swoją niechęć do zmiany?
• Jakie działania same/sami możecie podjąć, planując zmianę?
• Na co możecie zwrócić uwagę, reagując na zachowania, które są przejawami oporu?

Podsumowanie ćwiczenia:

W ramach podsumowania ćwiczenia podziel osoby uczestniczące na mniejsze zespoły, prosząc o wypisanie wniosków z omawianego ćwiczenia. Zaproponuj wypisanie wniosków w dwóch kolumnach:

• O czym należy pamiętać, wprowadzając zmianę, aby zminimalizować opór?
• O czym należy pamiętać, kiedy pojawią się zachowania sygnalizujące opór, niechęć, obiekcje?

Podkreśl konieczność rozumienia oporu jako sygnału pewnych potrzeb i raczej wychodzenia im naprzeciw niż walczenia z nimi. Zwróć uwagę na różnicę między reagowaniem na sygnały niechęci czy oporu, którego już doświadczamy, a planowaniem minimalizowania oporu, zanim przystąpimy do realizacji planu zmiany. Możesz przywołać tu wyróżnione przez K. Lewina fazy zmiany: rozmrożenie, zmiana właściwa, zamrożenie. Przewidywanie oporu i planowanie działań minimalizujących (na przykład w ramach Analizy Pola Sił) to działania z obszaru rozmrażania. Na zakończenie zachęć uczestników i uczestniczki do osobistych refleksji dotyczących wniosków z całego ćwiczenia.

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Ćwiczenie możesz wzbogacić o element przygotowywania konkretnych komunikatów, które mogą stanowić przykłady reakcji na krytyczne uwagi wobec zmiany oraz na obiekcje osób zaangażowanych w proces zmiany (członkiń i członków rodziny, pracodawcy, osób współpracujących itp.). Wówczas możesz podzielić osoby uczestniczące na mniejsze zespoły i poprosić, aby na małych kolorowych karteczkach wypisały sześć krytycznych sformułowań, jakie czasem mogą usłyszeć ludzie zgłaszający innym swój nowy pomysł zmiany. Każdy z zespołów przekazuje przygotowane karteczki sąsiedniemu zespołowi. W kolejnym etapie ćwiczenia osoby uczestniczące metodą burzy mózgów wymyślają konstruktywne komunikaty, które mogą stanowić reakcję na taką krytykę. Po zakończeniu pracy zespoły prezentują swoje pomysły na forum i podsumowują całość ćwiczenia.

Nazwa ćwiczenia: Porozmawiajmy

Cel ćwiczenia:

• trening prowadzenia rozmów na tematy konfliktowe z rozmówcą/rozmówczynią okazującym/okazującą niechęć bądź opór.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące nabędą umiejętność konstruktywnego prowadzenia rozmów dotyczących konfliktowych kwestii.

Czas: 120 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, kartki do flipchartu, kolorowe flamastry, kartki formatu A4 dla wszystkich osób uczestniczących, identyfikatory do wpisywania imion.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę w trójkach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca w trójkach, praca na forum.

Instrukcja:

Krok 1: Realizację ćwiczenia poprzedź prezentacją podstawowych zasad negocjacji z uwzględnieniem przede wszystkim struktury rozmowy i podstawowych zasad komunikacyjnych w negocjacjach. Pomocny będzie tutaj materiał trenerski Zasady negocjacji. Wprowadź pytanie: dlaczego jest to dla ciebie ważne? lub co ważnego zyskujesz dzięki temu? jako przykład poznawania potrzeb rozmówczyni/rozmówcy do przećwiczenia w trakcie części treningowej. Istotne jest tutaj, aby osoby uczestniczące dostały pewien model – wzorzec, który mogą wykorzystywać w ćwiczeniu.

Krok 2: Po zapoznaniu uczestniczek/uczestników z podstawowymi zasadami komunikacji w negocjacjach, zaproś osoby uczestniczące do swobodnego podzielenia się na 3-osobowe zespoły. Każdemu z zespołów rozdaj identyfikatory, kartki formatu A4 i flamastry. Poproś osoby uczestniczące o zdecydowanie, kto będzie osobą A, kto osobą B, a kto osobą C.

Krok 3: Zaproś każdą z osób uczestniczących do refleksji nad zmianami, jakie właśnie wdraża albo tymi, które planuje wdrożyć w najbliższej przyszłości. Zachęć do zastanowienia się nad tym, z jakimi rozmowami są związane te zmiany. Poproś, aby każda z osób w trójkach wybrała dla siebie sytuację rozmowy z niechętną zmianie osobą, którą chciałaby przećwiczyć w ramach niniejszego ćwiczenia. W każdej trójce osoby uczestniczące ćwiczą po kolei swoje rozmowy w następującym układzie: osoba A zgłasza temat i ćwiczy rozmowę, osoba B odgrywa rozmówczynię/rozmówcę według wskazówek osoby A, osoba C jest w roli obserwatorki/obserwatora i jej zadaniem jest udzielenie informacji zwrotnej po przeprowadzeniu rozmowy. Każda z osób po kolei jest w każdej z ról – osoby ćwiczącej, rozmówczyni/rozmówcy i osoby obserwującej. Na przeprowadzenie jednej rozmowy i informację zwrotną z nią związaną należy przewidzieć 30 minut. W ramach jednej rundy 15 minut przeznaczone jest na rozmowę, a drugie 15 minut na omówienie tej rozmowy wewnątrz trójek według następującego schematu: informacja od osoby w roli obserwatorki/obserwatora, informacja od rozmówczyni/rozmówcy, refleksje osoby ćwiczącej rozmowę.

Przed każdą z rozmów osoba A krótko prezentuje sylwetkę osoby, z którą chce odbyć rozmowę, a także jej dotychczasowe reakcje na zmianę. Ten krótki opis ma być pomocny dla osoby odgrywającej rozmówczynię/rozmówcę, aby mogła przez chwilę pomyśleć o motywacjach i przyczynach oporu postaci, którą odgrywa.

Przed każdą z rozmów osoba odgrywająca rozmówczynię/rozmówcę przypina sobie identyfikator z imieniem odgrywanej roli. Po zakończeniu symulacji zdejmuje identyfikator i symbolicznie wychodzi z roli, wypowiadając formułę nie jestem już ……………….. (imię) i nie jestem twoją/twoim ……………….. (relacja z osobą ćwiczącą).

Przed rozpoczęciem odgrywania rozmów zapisz na kartce do flipchartu pytania, które mogą być pomocne dla osób uczestniczących przy udzielaniu informacji zwrotnej:

• Jakie elementy z poznanych zasad komunikacji w negocjacjach zostały zastosowane?
• Jaki wywołały one efekt?
• Jakie zachowania i komunikaty zwiększały opór rozmówczyni/rozmówcy, a jakie go osłabiały?
• Co budowało porozumienie?
• Jakie argumenty były szczególnie przekonujące?

Wypisane pytania umieść w miejscu widocznym dla wszystkich osób uczestniczących. Przypomnij też podstawowe zasady udzielania informacji zwrotnych: nie oceniaj, nie uogólniaj, zwracaj się bezpośrednio do osoby, której udzielasz informacji zwrotnej, używaj komunikatu ja (na przykład: mnie się podobało..., mnie brakowało…), nazywaj konsekwencje zachowań (na przykład: twoja wypowiedź spowodowała w reakcji...). Zachęcaj również do formułowania informacji rozwojowej (na przykład: przydałoby się więcej/bardziej...).

W trakcie ćwiczeń w trójkach możesz podchodzić do poszczególnych grup, aby zwrócić uwagę na kluczowe fragmenty rozmów i udzielić trenerskiej informacji zwrotnej dotyczącej kompetencji komunikacyjnych.

Krok 4: Po zakończeniu rozmów we wszystkich trójkach zaproś osoby uczestniczące do wspólnego podsumowania.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Jakie elementy z poznanych zasad komunikacji w negocjacjach zostały zastosowane?
• Jaki wywołały one efekt?
• Jakie zachowania i komunikaty zwiększały opór rozmówczyni/rozmówcy, a jakie go osłabiały?
• Co budowało porozumienie?
• Jakie argumenty były szczególnie przekonujące?

Podsumowanie ćwiczenia:

W ramach podsumowania ćwiczenia zachęć osoby uczestniczące do podzielenia się ogólnymi refleksjami z ćwiczenia. Z jednej strony mogą one dotyczyć samego sposobu prowadzenia rozmów i stosowania zasad negocjacyjnych, jakie pojawiły się w trakcie jego omawiania. Refleksje te mogą jednak dotyczyć także odczuć i emocji związanych z symulacją rozmowy z odgrywaną przez kogoś postacią (elementy które zaskoczyły, zainspirowały). Zadbaj też o to, aby osoby uczestniczące miały okazję przedyskutować trudności, z jakimi się spotkały się podczas rozmowy i pomysły na ich rozwiązanie. Możesz na tym etapie dopytać osoby uczestniczące: jak czuły się w każdej z ról? Z czego są najbardziej zadowolone? Czy pojawiły się ich zdaniem jakieś reakcje czy argumenty, które były kłopotliwe lub które wymagają dodatkowego omówienia? Ważne również, aby zwrócić tutaj uwagę na obszary związane z celem rozmowy, jaki ustaliła sobie osoba ćwicząca, tym, co chciała osiągnąć w trakcie rozmowy oraz na ile sama reagowała oporem.

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Sesja jest zaplanowana jako wsparcie dla rodziców w przygotowaniu się do rozmów, jakie chcą przeprowadzić w planowanych przez siebie zmianach. Dlatego też ćwiczenie przewiduje pracę na realnych przykładach osób uczestniczących. Wymaga to od ciebie zbudowania odpowiednich warunków bezpieczeństwa grupowego i przygotowania do pracy metodami dramowymi. Ćwiczenie możesz też poprowadzić, bazując na gotowych przykładach lub opisach. Osoby uczestniczące ćwiczą zatem rozmowy, bazując na przygotowanym przez ciebie opisie: rolach obu rozmówczyń/rozmówców, ich wzajemnych relacjach, kluczowych interesach i kontekście rozmowy.

Nazwa ćwiczenia: Kalejdoskop doradców

Cele ćwiczenia:

• zainspirowanie osób uczestniczących do poszukiwania nowych rozwiązań realizacji celów,
• ćwiczenie umiejętności wykorzystywania perspektywy różnych osób we wspieraniu własnej pomysłowości.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące zdobędą nowe spojrzenie oraz nowe pomysły na realizację swoich celów.

Czas: 90 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, kartki do flipchartu, kolorowe flamastry, małe kolorowe karteczki bez kleju, kolorowe kartki formatu A4.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę indywidualną, organizacja sali umożliwiająca pracę w dwóch zespołach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca indywidualna, praca w dwóch zespołach, praca na forum.

Instrukcja:

Krok 1: Rozdaj osobom uczestniczącym małe kolorowe karteczki. Poproś, aby pomyślały o jakimś celu, który chcą zrealizować, ale nie mają na razie jasności, jak mogłyby to osiągnąć. Następnie poproś je, aby pomyślały o pytaniu – precyzyjnie sformułowanym – na które odpowiedź może być dla nich szczególnie przydatna w zaplanowaniu jak najlepszej ścieżki osiągnięcia tego celu. Pytanie to powinno być zapisane na karteczce. W zależności od poziomu zaufania i bezpieczeństwa w grupie możesz polecić podpisanie karteczek lub pozostawienie ich anonimowymi.

Krok 2: Podziel osoby uczestniczące na dwa zespoły. Każdemu z zespołów rozdaj duże kartki do flipchartu i kolorowe flamastry. Każdy z zespołów ma za zadanie wypisać wspólnie dziesięć powszechnie znanych postaci (realnych, fikcyjnych, postaci filmowych, bohaterek/bohaterów bajek, postaci żyjących/nieżyjących itp.), które lubią, cenią, które są dla nich w jakiś sposób inspirujące lub są autorytetami. Poproś zespoły o odczytanie na forum imion i nazwisk postaci, jakie zostały przez nie wypisane.

Krok 3: Poproś zespoły, aby zebrały karteczki z wypisanymi wcześniej pytaniami i wymieniły się nimi nawzajem.

Krok 4: Zachęć osoby uczestniczące do wcielenia się w swoją ulubioną postać. Przyjmując perspektywę wybranej postaci oraz jak najlepsze intencje wobec autorki/autora pytania, uczestniczki/uczestnicy mają przygotować odpowiedzi na wszystkie otrzymane pytania. Dla każdego z pytań osoby uczestniczące mają przygotować oddzielną kartkę z odpowiedziami, tak aby osoba, która jest autorką/autorem pytania, mogła zabrać ją ze sobą, jeśli tylko będzie mieć ochotę.

Krok 5: Poproś zespoły o odczytanie pytań i przygotowanych odpowiedzi. Jeśli kartki z pytaniami były podpisane – zachęć do wręczenia listy odpowiedzi autorce/autorowi pytania.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Jakie są wasze refleksje po tym doświadczeniu?
• Które odpowiedzi mogą stanowić inspirację?
• Jakie inspiracje znalazłaś/znalazłeś w pytaniach i odpowiedziach przygotowanych dla innych osób?
• Co odkryłaś/odkryłeś nowego dzięki temu doświadczeniu?

Podsumowanie ćwiczenia:

Poproś osoby uczestniczące o podsumowanie całego doświadczenia – ich refleksje i inspiracje zarówno z etapu przygotowywania odpowiedzi dla innych, jak i słuchania odpowiedzi na swoje pytania. W podsumowaniu możesz poruszyć także wątek postaci wybieranych jako inspirujące i różnych autorytetów, jakie na co dzień stają się dla uczestniczek/uczestników źródłami inspiracji lub adresatami/adresatkami konkretnej prośby o poradę. Podkreśl rolę poszukiwania nietypowych i odległych skojarzeń jako jednej z metod pobudzania kreatywności oraz odkrywania nowych rozwiązań i możliwości. Zwróć uwagę na treningowy charakter ćwiczenia kreatywnego myślenia – wprawy nabiera się wraz z kolejnymi ćwiczeniami.

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Możesz zmodyfikować to ćwiczenie, dzieląc osoby uczestniczące na mniejsze zespoły. Możesz też przeprowadzić to ćwiczenie bez podziału na zespoły. W takim przypadku każda z osób uczestniczących wybiera postać, która jest dla niej najbardziej inspirująca i w jej imieniu udziela odpowiedzi na pytania zadawane na forum przez pozostałe osoby uczestniczące. Modyfikacją tego ćwiczenia może być też wybór bardzo zróżnicowanych postaci (reprezentujących bardzo różne wartości i style funkcjonowania) z przygotowanej wcześniej puli. W tym wypadku rozlosuj w zespołach karteczki z wypisanymi postaciami.

Ze względu na dużą rolę zabawowego nastroju w uruchamianiu twórczego myślenia zadbaj o komfort uczestniczek/uczestników i rozgrzewkę przełamującą pierwsze lody. Propozycje ćwiczeń znajdziesz m.in. w książce Techniki twórczego myślenia autorstwa E. Nęcki.

Nazwa ćwiczenia: 12 niezbędnych rzeczy sukcesu

Cele ćwiczenia:

• zainspirowanie osób uczestniczących do poszukiwania nowych rozwiązań dla realizacji swoich celów,
• ćwiczenie umiejętności wykorzystywania technik twórczego myślenia we wspieraniu własnej pomysłowości.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące zdobędą nowe spojrzenie, nowe pomysły na realizację swoich celów.

Czas realizacji ćwiczenia: 90 minut.

Materiały szkoleniowe: flipchart, kartki do flipchartu, kolorowe flamastry, małe kolorowe karteczki bez kleju, kolorowe kartki formatu A4.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę indywidualną, organizacja sali umożliwiająca pracę w małych zespołach, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca indywidualna, praca w małych grupach, praca na forum.

Instrukcja:

Krok 1: Rozdaj osobom uczestniczącym małe kolorowe karteczki. Poproś, aby pomyślały o jakimś celu, który chcą zrealizować, ale brakuje im pomysłów, jak mogłyby go osiągnąć. Mogą posłużyć się tym samym celem, co w poprzednim ćwiczeniu lub wybrać inny cel. Zachęć, aby sprecyzowały ten cel i zapisały go na karteczce. Możesz zwrócić tutaj uwagę na to, że im precyzyjniej zostanie sformułowany cel, tym precyzyjniejsze pomysły mogą pojawić się w trakcie realizacji niniejszego ćwiczenia. W zależności od poziomu zaufania i bezpieczeństwa w grupie możesz polecić podpisanie kartek lub pozostawienie ich anonimowymi.

Krok 2: Podziel osoby uczestniczące na mniejsze, 4-osobowe zespoły. Poproś zespoły, aby zebrały karteczki z wypisanymi wcześniej celami i wymieniły się nimi nawzajem.

Krok 3: Każdemu z zespołów rozdaj 12 małych karteczek, w innym kolorze niż te, na których wypisywane były cele. Poproś osoby z każdego zespołu o to, aby na kolorowych karteczkach wypisały 12 różnych przedmiotów, jakie przychodzą im do głowy. Na każdej z karteczek może być zapisany tylko jeden przedmiot. Następnie poleć przekazanie karteczek sąsiedniej grupie, ale innej niż ta, od której otrzymano wcześniej karteczki z celami.

Krok 4: Każdy z zespołów powinien teraz dysponować 4 karteczkami z celami i 12 karteczkami z nazwami przedmiotów otrzymanymi od innego zespołu. Przedstaw zespołom ich zadanie, którym jest opracowanie dla każdego z celów co najmniej 12 możliwych sposobów jego osiągnięcia, na które składają się konkretne działania. Ważne, aby każde proponowane rozwiązanie wykorzystywało co najmniej jeden z puli otrzymanych przedmiotów. Możesz dopuścić możliwość niewykorzystania wszystkich przedmiotów w tworzeniu rozwiązań i wykorzystania innych więcej niż jeden raz. Zaznacz, że proponowane rozwiązania mogą być bardzo poważne albo zupełnie niepoważne, zabawne, oryginalne.

Krok 5: Zaproś zespoły do zaprezentowania na forum wypracowanych rozwiązań.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Jakie są wasze refleksje po tym doświadczeniu?
• Które propozycje najbardziej was zaskoczyły?
• Które pomysły mogą stanowić inspirację do realnych działań?
• Jakie inspiracje znalazłaś/znalazłeś w rozwiązaniach przygotowanych dla innych osób?
• Co odkryłaś/odkryłeś nowego dzięki temu doświadczeniu?

Podsumowanie ćwiczenia:

Poproś osoby uczestniczące o podsumowanie całego doświadczenia – ich refleksje i inspiracje zarówno z etapu przygotowywania odpowiedzi dla innych, jak i słuchania propozycji dotyczących realizacji swojego celu. W podsumowaniu możesz poruszyć też wątek łatwości lub trudności w przekładaniu symbolicznych i często żartobliwych propozycji na pomysły umożliwiające realne ich wdrożenie. Jeśli któraś z osób uczestniczących zgłasza trudność w przełożeniu usłyszanych propozycji na swoje realia, możesz zapytać, czy ma ochotę posłuchać skojarzeń grupy i – jeśli wyraża zgodę – zaproponować grupową burzę mózgów pt. co pomysł z karteczki mógłby oznaczać w praktyce?.

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Jeśli grupa wykazuje wysoki poziom kreatywności i osoby uczestniczące faktycznie mają łatwość w inspirowaniu się takimi metodami, możesz zachęcać grupy do wypracowania więcej niż 12 rozwiązań dla każdego z celów. Możesz zwiększyć też liczbę przedmiotów wykorzystywanych w tym ćwiczeniu.

Nazwa ćwiczenia: Inspiracja albo rada

Cele ćwiczenia:

• zainspirowanie osób uczestniczących do nowych rozwiązań realizacji celów,
• stworzenie możliwości do skonsultowania swoich pomysłów z innymi osobami z grupy,
• ćwiczenie umiejętności wykorzystywania perspektywy różnych osób we wspieraniu własnej pomysłowości.

Efekty ćwiczenia: osoby uczestniczące zdobędą nowe spojrzenie, nowe pomysły na realizację swoich celów.

Czas: 90 minut.

Materiały szkoleniowe: kartki formatu A4 i podkładki do notowania, flamastry lub długopisy.

Organizacja przestrzeni: organizacja sali umożliwiająca pracę indywidualną, organizacja sali umożliwiająca swobodne poruszanie się, w ramach pracy na forum krzesła ustawione w kręgu.

Metody pracy: praca indywidualna, rozmowy w parach, dyskusja na forum.

Instrukcja:

Krok 1: Poproś osoby uczestniczące o to, aby – tak jak to miało miejsce w poprzednich ćwiczeniach – pomyślały o jakimś celu, który chcą zrealizować, ale brakuje im pomysłów, jak mogłyby go osiągnąć. Mogą posłużyć się tym samym celem co w poprzednim ćwiczeniu lub wybrać inny. Każdej z osób uczestniczących rozdaj podkładkę z czystymi kartkami formatu A4 i długopis lub flamaster do notowania.

Krok 2: Osoby uczestniczące mają 45 minut na to, aby podejść do dowolnej liczby osób w grupie, przedstawić im swój cel, kontekst (czyli krótko opisać sytuację, którą chcą zmienić) i poprosić o jedną z dwóch możliwych form komentarza: metaforę albo poradę.

Jeżeli osoba uczestnicząca zwróci się z prośbą o metaforę, zadaniem rozmówczyni/rozmówcy jest wypracowanie metafory w odniesieniu do opisywanej sytuacji czy sposobu jej rozwiązania wedle formuły: realizacja tego celu jest jak ……………….. więc myślę, że może ci się przydać ………………... Przykład: realizacja tego celu przypomina mi kruszenie wielkiej góry, więc może przydać ci się deszcz, który drąży skałę albo materiał wybuchowy. Powyższą formułę zapisz na kartce do flipchartu i wywieś w widocznym miejscu.

Jeżeli osoba uczestnicząca zwróci się z prośbą o radę, zadaniem rozmówczyni/rozmówcy jest udzielenie informacji zwrotnej, dotyczącej jej/jego postrzegania kluczowych elementów sytuacji i jej/jego pomysłów na działania, jakie można podjąć w takiej sytuacji. Pomocna może być następująca formuła: w realizacji tego celu kluczowe wydaje mi się ……………….. więc zaczęłabym/zacząłbym od …………………. Przykład: w realizacji tego celu kluczowe wydaje mi się, aby uzyskać zgodę od ……………….. więc zaczęłabym od rozmowy z ………………... Powyższą formułę również zapisz na kartce do flipchartu i wywieś w widocznym miejscu.

Pytania do omówienia ćwiczenia:

• Z jakich form korzystaliście/korzystałyście częściej?
• Jakie korzyści dawał wam taki wybór?
• Jakie inspiracje zdobyłyście/zdobyliście dla siebie?
• Które metafory i które rady były szczególnie pomocne lub inspirujące?
• Jak czułyście/czuliście się w roli osób doradzających lub tworzących metafory?

Podsumowanie ćwiczenia:

Poproś osoby uczestniczące o podsumowanie całego doświadczenia – ich refleksje na temat wcielenia się w rolę zarówno osoby inspirującej, jak i inspirowanej. Podkreśl rolę budowania metafor jako jednej z technik twórczego myślenia umożliwiającej znajdowanie nietypowych skojarzeń, a co za tym idzie – kreowanie nowych rozwiązań. Możesz zachęcić także uczestniczki/uczestników do refleksji na temat ich schematów postępowania w sytuacjach, kiedy brakuje im pomysłów na rozwiązanie jakiejś sytuacji: czy szukają porady? Czy szukają inspiracji? Gdzie szukają porady/inspiracji? Co mogą zrobić, aby ten proces w przyszłości był dla nich efektywniejszy?

Wskazówki dla trenerki/trenera:

Zastanów się, czy będziesz brać udział w tym ćwiczeniu. Osoby uczestniczące mogą pytać, czy do ciebie także można podchodzić po metaforę lub radę.

Możesz zmodyfikować to ćwiczenie poprzez wyznaczenie każdej z osób uczestniczących bonów na metafory i bonów na porady (na przykład w formie karteczek w dwóch kolorach w ograniczonej liczbie, które wymieniają na informacje). Dzięki temu możesz zmobilizować osoby uczestniczące do korzystania także z metafor, pomimo silnej tendencji do szukania wyłącznie gotowych rozwiązań. Możesz podać w instrukcji minimalną ilość rozmów do przeprowadzenia (na przykład: minimalnie należy zdobyć 3 metafory i 3 porady) albo pozostawić dowolność w tym zakresie. Jeśli zdecydujesz się na pozostawienie dowolności, możesz odnieść się w omówieniu do podliczenia ilości zdobytych informacji przez poszczególne osoby, motywacji do zbierania dla siebie inspiracji lub barier w podchodzeniu do innych osób, jakie pojawiły się w tym ćwiczeniu. Warto tutaj odnieść się do codziennych strategii poszukiwania dla siebie wsparcia, proszenia o pomoc, otwartości w mówieniu o swoich sytuacjach problemowych, a także skuteczności tych strategii.

Podsumowanie całego spotkania:

Zaproś osoby uczestniczące do podsumowania całego spotkania i do refleksji z nim związanych, korzystając z następujących pytań: jakie inspiracje wynoszę dla siebie z tego spotkania? Na ile zrealizowałam/zrealizowałem swoje cele związane z tym spotkaniem?